Η ιστορία του Κοσμά και των γύρω χωριών, ονομαζόμενα Γλυμπιοχώρια ή Ολυμπίου χωρία, είχαν στην αρχαιότητα κέντρο τον Σεληνούντα.
Για το σημερινό χωρίο ή πρώτη ιστορική μνεία είναι το 1592, όπου αναφέρεται μαζί με το Μοναστήρι τού «Άη Γιώργη τού Δρομέα» σαν Άγιος Κοσμάς και υπαγόταν στα Ολυμποχώρια ή Ολυμπία όπως λέγονταν τότε τα χωριά της Γλυπίας και του Σελινούντα.
Σημαντική είναι η συμβολή του χωριού στην Επανάσταση του 1821 στην οποία έλαβαν μέρος 195 Κοσμίτες αγωνιστές. Το 1944 πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς κατακτητές και από τα 505 σπίτια κάηκαν τα 498.
Η ζωή του χωριού ταυτίζεται με μια εικόνα των Αγίων Αναργύρων, Κοσμά και Δαμιανού, που σώζεται στον ομώνυμο ναό του, τυλιγμένη με την Κοσμίτικη λαϊκή παράδοση.
Στην περιοχή του Κοσμά κατά την αρχαιότητα υπήρχε η αρχαία πόλη «Σελινούς». Η ύπαρξή της είναι παραδομένη από το διάσημο έργο του Παυσανία «Ελλάδος περιήγησις» 170 - 176 π.χ. Στο λόφο του προφήτη Ηλία του χωριού υπήρχε ναός αφιερωμένος στο θεό «Μαλεάτη Απόλλωνα». Στην περιφέρεια του χωριού βρέθηκαν στα 1871 και στα 1949 δυο αγαλματίδια αρχαϊκής εποχής (6ου π.Χ. αιώνα), ενός πολεμιστή με την επιγραφή «Χάριλ(λ)ος ανέθεκε τοι Μαλεάται» και του θεού «Μαλεάτη Απόλλωνα», που φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα.
Η αρχαία Σεληνούς έσβησε όταν οι Σπαρτιάτες κατέκτησαν την ορεινή περιοχή σε μάχη για το πέρασμα στο ανατολικό λιμάνι τους, το δεύτερο Αχιλλείο στις Πρασιές, σημερινή Πλάκα Λεωνιδίου.
Κατά το 652 π.Χ. οι κάτοικοι έφυγαν κυνηγημένοι προς τη Σικυώνα, μεγάλο εμπορικό λιμάνι στον Κορινθιακό κόλπο και με αρχηγέτη τον Μεγαρέα Πάμμιλο μετανάστευσαν στην αποικία τους Σεληνούντα της δυτικής Σικελίας όπου ίδρυσαν το 651 π.Χ. την λαμπρή αυτή πολιτεία με καλή γειτονία των Φοινίκων της Καρχηδόνας.
Η περιοχή ερημώθηκε πάμπολλες φορές από φυσικές καταστροφές, επιδημίες, επιδρομές πειρατών και εξανδραποδισμό κι άλλες τόσες αναπληρώθηκε από κατοίκους φερμένους από ανάγκη, νομάδες δηλαδή, ή εγκατεστημένους από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις των Ρωμαίων, Βενετών και Οθωμανών στους αιώνες.
 |
| Αγαλματίδια αρχαϊκής εποχής που μαρτυρούν τη μακρά ιστορία της περιοχής. |
Στα χρόνια της ενετοκρατίας (1685-1715), ο Κοσμάς αναφέρεται σε δύο καταγραφές των χωριών του Μοριά
( 1700 και 1704 μ.Χ.). Από τα χρόνια της δεύτερης τουρκοκρατίας (1715-1821)
σώζονται πωλητήρια, προικοσύμφωνα και άλλα ιστορικά έγγραφα.
Σημαντική είναι η συμβολή του χωριού στην Επανάσταση του 1821, στην οποία έλαβαν μέρος 195, Κοσμίτες αγωνιστές, Οπλαρχηγοί, Καπεταναίοι και απλοί στρατιώτες. Ένας από τους πρώτους μάρτυρες του Μοριά για την ελευθερία ήταν και ο Κοσμίτης Δημογέροντας Γιαννάκης Ασημάκης, ο οποίος θανατώθηκε (13/4/1821) στις φυλακές της Τρίπολης από τους Τούρκους, μαζί με τους όμηρους δεσποτάδες και προεστούς του Μοριά, που πιάσανε «ενέχυρο» της Οθωμανικής Εξουσίας, πριν την έναρξη της Επανάστασης.
Μετά την Επανάσταση του 1821, ο Κοσμάς εμφανίστηκε με έδρα του Δήμου Σελινούντος (1890-1914).
Στην περίοδο της γερμανοϊταλικής, φασιστικής κατοχής (1941-1944) το χωριό έπαιξε πάλι σημαντικό ρόλο στην Εθνική Αντίσταση, στη οποία έλαβαν μέρος 58 Κοσμίτες ως τακτικοί και 21 ως εφεδρικοί αντάρτες του «ΕΛΑΣ». Στις 27/7/1943 Κοσμίτες μαζί με άλλους αντάρτες του ΕΛΑΣ της περιοχής έξω από το χωριό στη θέση «Σταυρός» δώσανε μια από τις πρώτες μάχες στο Μοριά κατά των Ιταλών κατακτητών, όπου σκοτώθηκε ο Ιταλός διοικητής της Τρίπολης, Φεστούτσιο. Στη μάχη αυτή έλαβαν μέρος 44 Κοσμίτες και 12 από άλλα χωριά της περιοχής, και ήτανε νικηφόρα. Στον Κοσμά έγινε στις 17/5/1943 η πρώτη ευρεία σύσκεψη Στελεχών του Ε.Α.Μ. στο Μοριά, καθώς και το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου. Στις 29-30/1/1944, οι κατακτητές, με τμήματα των Ταγμάτων Ασφαλείας της Λακωνίας, κατέστρεψαν με φωτιά ολόκληρο το χωριό. Στη συνέχεια από τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου το χωριό λεηλατήθηκε και εγκαταλείφθηκε.
Σήμερα, με την αγάπη και την αξιοσύνη των Κοσμιτών ανασυγκροτείται πλέον σε ένα ορεινό τουριστικό θέρετρο.
Ο Δρόμος των 100 Ημερών:
Ένα αξιοσημείωτο γεγονός που άλλαξε την σύγχρονη ιστορία του χωριού ήταν η κατασκευή του δρόμου Κοσμά - Γερακίου Λακωνίας. Το Μάρτη του 1951, όλοι οι κάτοικοι του Κοσμά, με επικεφαλής τον απόστρατο Συνταγματάρχη, δημοσιογράφο και επιχειρηματία Κυριάκο Τσερώνη, εξόρμησαν μόνοι τους για την κατασκευή αυτού του μεγαλειώδους, για ολόκληρη την περιοχή, έργου.
Έτσι λοιπόν, μέσα σε 100 μόλις ημέρες, την 1η Ιουλίου 1951, ημέρα γιορτής των Αγίων Αναργύρων, πολιούχων του Κοσμά, έφεραν το αυτοκίνητο για πρώτη φορά στον τόπο τους. Γι' αυτό και ο συγκεκριμένος δρόμος ονομάστηκε «Δρόμος των 100 ημερών» και σήμερα αποτελεί τμήμα του δρόμου Λεωνιδίου - Κοσμά - Σκάλας.
Δείτε το σχετικό Νοκιμαντέρ.
Σύλλογοι Κοσμιτών:
Τι κι' αν έφυγαν από τον τόπο τους, οι Κοσμίτες δεν ξέχασαν ποτέ από που προέρχονται...
Ο Σύνδεσμος Κοσμιτών Αθήνας λειτουργεί από το 1936, ο Σύλλογος Κοσμιτών "Οι Άγιοι Ανάργυροι" στο Σικάγο (ΗΠΑ) με πλούσια ιστορία από το 1903, η "Πολιτιστική και Οικολογική Κίνηση Κοσμά" από το 1996, ενώ υπάρχουν μέχρι και σύλλογοι στη Ρουμανία και το Σίδνεϋ της Αυστραλίας.
Περισσότερα για τους Συλλόγους Κοσμιτών.
Κληροδότημα Κοντογιάννη:
Ο Γεώργιος Κοντογιάννης του Φιλίππου είναι ο «Μέγας Ευεργέτης» του Κοσμά. Το 1934 άφησε στην κοινότητα ολόκληρη την αποκτειθήσα στην Αμερική περιουσία του.
Αυτή περιλαμβάνει:
Στην διαθήκη, μεταξύ άλλων, προβλέπονται κάποια βοηθήματα γάμου και οδηγίες σχετικά με το πως θα εκλέγεται η διοίκηση του κληροδοτήματος.
Σημαντική είναι η συμβολή του χωριού στην Επανάσταση του 1821, στην οποία έλαβαν μέρος 195, Κοσμίτες αγωνιστές, Οπλαρχηγοί, Καπεταναίοι και απλοί στρατιώτες. Ένας από τους πρώτους μάρτυρες του Μοριά για την ελευθερία ήταν και ο Κοσμίτης Δημογέροντας Γιαννάκης Ασημάκης, ο οποίος θανατώθηκε (13/4/1821) στις φυλακές της Τρίπολης από τους Τούρκους, μαζί με τους όμηρους δεσποτάδες και προεστούς του Μοριά, που πιάσανε «ενέχυρο» της Οθωμανικής Εξουσίας, πριν την έναρξη της Επανάστασης.
Μετά την Επανάσταση του 1821, ο Κοσμάς εμφανίστηκε με έδρα του Δήμου Σελινούντος (1890-1914).
Στην περίοδο της γερμανοϊταλικής, φασιστικής κατοχής (1941-1944) το χωριό έπαιξε πάλι σημαντικό ρόλο στην Εθνική Αντίσταση, στη οποία έλαβαν μέρος 58 Κοσμίτες ως τακτικοί και 21 ως εφεδρικοί αντάρτες του «ΕΛΑΣ». Στις 27/7/1943 Κοσμίτες μαζί με άλλους αντάρτες του ΕΛΑΣ της περιοχής έξω από το χωριό στη θέση «Σταυρός» δώσανε μια από τις πρώτες μάχες στο Μοριά κατά των Ιταλών κατακτητών, όπου σκοτώθηκε ο Ιταλός διοικητής της Τρίπολης, Φεστούτσιο. Στη μάχη αυτή έλαβαν μέρος 44 Κοσμίτες και 12 από άλλα χωριά της περιοχής, και ήτανε νικηφόρα. Στον Κοσμά έγινε στις 17/5/1943 η πρώτη ευρεία σύσκεψη Στελεχών του Ε.Α.Μ. στο Μοριά, καθώς και το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου. Στις 29-30/1/1944, οι κατακτητές, με τμήματα των Ταγμάτων Ασφαλείας της Λακωνίας, κατέστρεψαν με φωτιά ολόκληρο το χωριό. Στη συνέχεια από τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου το χωριό λεηλατήθηκε και εγκαταλείφθηκε.
 |
| Το ολοκαύτωμα του Μαρτυρικού Κοσμά τον Γενάρη του 1944. |
Σήμερα, με την αγάπη και την αξιοσύνη των Κοσμιτών ανασυγκροτείται πλέον σε ένα ορεινό τουριστικό θέρετρο.
Ο Δρόμος των 100 Ημερών:
Ένα αξιοσημείωτο γεγονός που άλλαξε την σύγχρονη ιστορία του χωριού ήταν η κατασκευή του δρόμου Κοσμά - Γερακίου Λακωνίας. Το Μάρτη του 1951, όλοι οι κάτοικοι του Κοσμά, με επικεφαλής τον απόστρατο Συνταγματάρχη, δημοσιογράφο και επιχειρηματία Κυριάκο Τσερώνη, εξόρμησαν μόνοι τους για την κατασκευή αυτού του μεγαλειώδους, για ολόκληρη την περιοχή, έργου.
Έτσι λοιπόν, μέσα σε 100 μόλις ημέρες, την 1η Ιουλίου 1951, ημέρα γιορτής των Αγίων Αναργύρων, πολιούχων του Κοσμά, έφεραν το αυτοκίνητο για πρώτη φορά στον τόπο τους. Γι' αυτό και ο συγκεκριμένος δρόμος ονομάστηκε «Δρόμος των 100 ημερών» και σήμερα αποτελεί τμήμα του δρόμου Λεωνιδίου - Κοσμά - Σκάλας.
Δείτε το σχετικό Νοκιμαντέρ.
 |
| Κατά την κατασκευή του «Δρόμου των 100 Ημερών». |
Σύλλογοι Κοσμιτών:
Τι κι' αν έφυγαν από τον τόπο τους, οι Κοσμίτες δεν ξέχασαν ποτέ από που προέρχονται...
Ο Σύνδεσμος Κοσμιτών Αθήνας λειτουργεί από το 1936, ο Σύλλογος Κοσμιτών "Οι Άγιοι Ανάργυροι" στο Σικάγο (ΗΠΑ) με πλούσια ιστορία από το 1903, η "Πολιτιστική και Οικολογική Κίνηση Κοσμά" από το 1996, ενώ υπάρχουν μέχρι και σύλλογοι στη Ρουμανία και το Σίδνεϋ της Αυστραλίας.
Περισσότερα για τους Συλλόγους Κοσμιτών.
Κληροδότημα Κοντογιάννη:
Ο Γεώργιος Κοντογιάννης του Φιλίππου είναι ο «Μέγας Ευεργέτης» του Κοσμά. Το 1934 άφησε στην κοινότητα ολόκληρη την αποκτειθήσα στην Αμερική περιουσία του.
Αυτή περιλαμβάνει:
- Μία ημιτριόροφον οικία επί των οδών Μητροπόλεως 61 & Πανδρόσου στο κέντρο της Αθήνας.
- Ημιδιόροφον οικία επί των οδών Κασταλίας 13 & Σπετσών στην Κυψέλη.
- Μία διόροφον οικία στον Κοσμά.
- Αγροτικά κτήματα στον Κοσμά.
Στην διαθήκη, μεταξύ άλλων, προβλέπονται κάποια βοηθήματα γάμου και οδηγίες σχετικά με το πως θα εκλέγεται η διοίκηση του κληροδοτήματος.
